10 najznačajnijih otkrića biblijske arheologije u 2021.

Comments

Prilika da se osvrnemo na 2021. god. sagledavajući otkrića do kojih se došlo tokom nje u oblasti biblijske arheologije je zaista jedinstvena. Uprkos pandemiji zbog koje su otkazana mnoga iskopavanja, došlo se do mnogih značajnih otkrića.

Mnogi od nalaza ne samo da otkrivaju opšti ambijent biblijskih narativa, nego potvrđuju i neke detalje iz tih pripovesti. Kriterijumi za izbor najznačajnijih otkrića su: a) neposredna povezanost sa mestima, ljudima ili događajima koji se spominju u Svetom pismu ili su u vezi sa kompozicijom samog Svetog pisma; b) u pitanju su nova otkrića ili nove studije o ranijim otkrićima.

10. U Jerusalimu otkriveni dokazi zemljotresa iz vremena kralja Ozije (avg. 2021.) (knjiga proroka Amosa)

Arheolozi koji su vršili iskopavanja u Jerusalimu, u hramovne gore i zida iz vremena prvog hrama, otkrili su dokaze zemljotresa iz 8. veka. pre Hrista. Najniži nivo najjužnije zgrade pokazivao je znake uništenja koje nije bilo uzrokovano osvajanjima. Zapravo ovo uništenje je datovano u vreme kada nije bilo poznatog ili makar zapamćenog (zapisanog) osvajanja Jerusalima.

“Reči Amosa, pastira iz Tekoje, reči koje su mu objavljene u viziji o Izraelu u danima Ozije, Judinog cara, i u danima Jerovoama, Joasovog sina, izraelskog cara, dve godine pre zemljotresa.” (Knjiga proroka Amosa 1:1)

Kamenje sa gornjeg dela severnih zidova se srušilo i razbilo niz posuda koje su bile duž zida ispod. Direktori iskopavanja iz Izraelske uprave za starine (IsraelAntiquitiesAuthority), dr Joe Uziel i Ortal Kalaf (Dr. Joe Uziel i Ortal Chalaf), veruju da ovo odgovara velikom zemljotresu koji se dogodio u danima kralja Ozije, a pominje se u Am 1:1 i Zhr. 14:5. Arheološki dokazi za Ozijin zemljotres pronađeni su na i drugim lokacijama u Izraelu, uključujući Hazor i Tel es-Safu/Gat, ali ovo je prvi put da su arheolozi identifikovali dokaze o ovom zemljotresu u Jerusalimu. Sličan sloj uništenja iz 8. veka zabeležen je u srušenoj zgradi 100 metara južno od sadašnjeg kopa, koju je iskopao Jigal Šilo (Yigal Shiloh) 70-tih godina prošlog veka, ali u vreme iskopavanja nije bio povezan sa ovim zemljotresom. Izvor vesti.

9. U Jerusalimu otkriven toalet star 2700 godina (oktobar 2021.) (1. knjiga carevima)

Drevno kupatilo, zajedno sa toaletom, otkriveno je na licu mesta u blizini šetališta Armon Hanatziv u Jerusalimu. Kubik je deo dvorske strukture iz 7. veka pre Hrista. Otkriven je u nekoliko judejskih prestonica 2020. Kocka za toalet je dimenzija približnih 1,5h2 m i uključuje septičku jamu ispod toaleta isklesanog iz krečnjačke stene. Iznad septičke jame pronađena je isklesana kamena toaletna daska sa rupom u sredini. Desetine činija su takođe pronađene u prostoriji, što je navelo naučnike da spekulišu da su možda korišćene za tamjan kako bi soba bolje mirisala. Privatni toaleti poput ovog smatrani su luksuzom tokom ere Judinih careva, a to je više dokaz o važnoj prirodi strukture. Zanimljivo je da se nužnik spominje u 1. knjizi carevima 28:17 koja obuhavata taj period kada se prorok Ilija ruga Balovim sveštenicima koji prizivaju svoga boga te kaže:

„Vičite iz sveg glasa, jer je on bog. Mora da se nešto zamislio, ili treba da obavi nuždu pa je otišao U NUŽNIK. Ili možda spava pa ga treba probuditi!” Izvor vesti.

8. U Velikoj Britaniji otkriveni dokazi o rimskom raspeću (dec. 2021.)

Skelet raspetog čoveka iz rimske Engleske nedavno je iskopan u Velikoj Britaniji sa ekserom zabijenim u jednu od njegovih petnih kostiju. Posmrtni ostaci pronađeni su na groblju na kojem su bili grobovi 48 ljudi. Groblje je datirano u 3. ili 4. veka posle Hrista. Žrtva je u vreme smrti imala 25-35 godina, a skelet je pokazivao znake lošeg zdravlja zuba i artritisa. Takođe je imao utanjene kosti nogu. To je razlog zbog kojeg arheolozi veruju da je tokom dužeg vremenskog perioda pre pogubljena bio vezan za zid.

imsko raspeće je široko poznato iz drevnih spisa, ali ovo je jedno od samo nekoliko arheoloških otkrića koja pružaju dokaze o ovoj vrsti kazne. Najpoznatiji nalaz otkriven je u Jerusalimu 1968. god. kada je u grobnici pronađena kosturnica (kutija za kosti) iz 1. veku posle Hrista u kojoj se nalazio skelet razapete žrtve. Žrtva, po imenu Jehohanen, takođe je imala ekser zaboden u petnu kost, što je ukazivalo da je razapet. Taj artefakt je nazvan otkrićem broj jedan u biblijskoj arheologiji, a u vezi sa Novim zavetom.

7. Kraljevska purpurna boja iz vremena rane judeo-izrailske monarhije pronađena na drevnoj tkanini (jan. 2021.)

Naučnici su identifikovali argaman, kraljevsku ljubičastu boju na tri komada drevne tkanine otkrivene u SlavesHill, drevnom postrojenju za topljenje bakra u Timni. Rezultati njihove studije objavljeni su nedavno u članku Dokazi o rano kraljevsko purpurno obojenom tekstilu iz doline Timna u Izrailu (Early evidence of royal purple dyed textile from Timna Valley (Israel)) koji je objavljen u časopisu PPLOS.

Suva klima karakteristična za Timnu omogućila je čuvanje tkanine, koja je datovana korišćenjem Carbon-14 metode u vreme oko 1000-900. god. pre Hrista., što je era careva Davida i Solomona. Tekstil je testiran u labaratoriji Univerziteta Bar Ilan (BarIlan University) uz upotrebu metode analize tečne hromatografije visokog pritiska (High Pressure Liquid Chromatography) kojom su identifikovani molekuli 6-monobromoindigotina i 6,6-dibromoindigotina, jedinstvene za murek-morske školjke. Boja dobijana od ovih školjki upotrebljavana je dobijanje skupocene boje za tekstil koja je u drevnim vremenima korišćena za kraljevske i plemićke haljine, a koja je bila poznata i i kao tirska ljubičasta.

Bila je izuzetno cenjena među elitom i kraljevskim porodicama. Ova ljubičasta boja bila je poznata biblijskim piscima kao grimiz. Spominje se u brojnim odeljcima povezanim sa Skinijom (Izl 26:1; 27:16) i dvorom (Jst 1:6). Autori studije sugerišu da će ovo otkriće baciti novo svetlo na modu koja je postojala među članovima elitnih i carskih porodica edomita i Izrailaca pre 3000 godina.

6. Natpisi otkriveni u Crkvi apostola u El-Ardžu/Vitsaidi? (oktobar 2021.)

Arheolozi su u El-Aradžu, mestu koje se od strane značajne grupe naučnika smatra lokacijom novozavetne Vitsaide, otkrili dva natpisa. Oni veruju da ti natpisi ukazuju da su pronađeni ostaci vizantijske „Crkve apostola“. Prema predanju, pomenuta vizantijska crkva podignuta je iznad kuće sv. apostola Petra i Andrije u Vitsaidi. To je opisao bavarski episkop Vilibald, 725. god. Hristove ere. Dva natpisa fragmentarna, ali je ostalo dovoljno da se utvrdi da je jedan posveta episkopu i opisuje obnovu crkve tokom vremena njegovog pontifikata.

Drugi pominje đakona koji je radio na izgradnji kompleksa. Otkriveno je i više mozaika i zidnih kompozicija koje su orijentisane u pravcu istok-zapad, što je tipično za mnoge vizantijske crkve. Istraživači su, takođe, otkrili da je crkva misteriozno zatrpana nakon što ju je uništio zemljotres 749. god. hr ere. Na njoj su podignuti zidovi duž tačnih obrisa prvobitne strukture. Poslednjih godina, istraživači u El-Ardžu i Et-Telu (koji se nalaze 3km od obale Galilejskog mora) tvrdili su da su pomenute lokacije mesta novozavetne Vitsaide. Izvor vesti.

5. Stela faraona Apriesa otkrivena zemljoradničkom dobru (jun 2021.) (knjiga proroka Jeremije)

Poljoprivrednik koji je obrađivao svoju njivu nedavno je otkrio stelu sa imenom egipatskog faraona Vahibre (kod Grka poznat kao faraon Apriesa, odnosno Hophra kod Jevreja). Pronalazak je odmah predao egipatskom Ministarstvu turizma i starina (Ministry of Tourism and Antiquities). Stela je isklesana od peščara i ima krilati sunčani disk i kartušu Vahibrea na zaobljenoj luneti na vrhu. Vahibre (Hophra/Apries) je bio faraon iz 26. dinastije koji je vladao od oko 589–570. pre Hrista

Predstavnici egipatskih vlasti zaduženih za starine veruju da je stela podignuta tokom jednog od njegovih vojnih pohoda na istok. Biblija beleži da se car Sedekija pobunio protiv vavilonskog kralja Navuhodonosora (Jzk 17:15), koji ga je postavio na presto (2Car 24:15-17) i da se obratio Egiptu za pomoć. Hofrina vojska je krenula u pomoć Sedekiji, a Navuhodonosorova vojska se povukla iz napada na Jerusalim (Jer. 37:5-8). Biće zanimljivo videti da li je nedavno otkrivena stela Hofra povezana sa ovom vojnom akcijom. Faraon Hofra se pominje po imenu u Jer 44:30. Treba napomenuti da je stela otkrivena u Ismailiji, u Egiptu, samo 29 milja južno od drevnog grada Tafanhesa, gde je Jeremija odveden (Jer 43:6-7) i odakle je dao proročanstvo protiv faraona Hofre (Jer 44:1). Izvor vesti.

4. Novi fragmenti otkriveni u blizini Mrtvog mora (mart 2021) (knjiga Zaharije i Nauma)

Prvi put posle više od 60 godina, fragmenti svitka pronađeni su u jednoj pećini u regionu Mrtvog mora. Svitak sadrži delove knjige 12 malih proroka, uključujući tekst iz Zaharije i Nauma napisan uglavnom na grčkom, dok je ime Boga napisano je na hebrejskom. Možda je to deo koji nedostaje u svitku Malih proroka koji je otkriven 1952. Novi fragmenti su otkriveni u Pećini užasa u Nahal Heveru, gde je prethodno otkriveno preko 24 ljudska skeleta. Pored fragmenata svitka, geodeti su pronašli i skrovište novčića iz vremena pobune Bar Kohbe, mumificirane ostatke deteta i ono što bi se moglo pokazati kao najstarija korpa na svetu.

Do ovih otkrića se došlo u okviru nacionalnog projekta potrage za drevnim artefaktima u regionu Mrtvog mora. Dr Rendal Prajs, stručnjak za svitke sa Mrtvog mora i jedan od ljudi koji stoje iza otkrića nove pećine svitka sa Mrtvog mora 2017. god. nedavno je istakao da se pronađeni spisi nazivaju svitcima sa Mrtvog mora, zato što su pronađeni u pećini u regionu Mrtvog mora. Ipak, njih ne treba mešati sa onim spisima sa Mrtvog mora za koje naučnici veruju da ih je prikupila, proizvela i sačuvala jevrejska zajednica u Kumranu… Fragmenti svitka pronađeni u Nahal Heveru su iz kasnijeg perioda… Osim istorijske i verske vrednosti koja ovakvi nalazi imaju za akademsku zajednicu, ovo otkriće predstavlja podsetnik blago koje se krije u mnogim pećinama regiona Mrtvog mora i hitnu potrebu za arheolozima ga pronađu pre nego što ih zauvek ne uzmu lokalni pljačkaši. Izvor vesti

3. Najstariji alfabetski tekst u Izraelu otkriven u Lahišu (april 2021.)

Godine 2018. arheolozi koji su iskopavali hanansko naselje u Lahišu iskopali su ulomak grnčarije star 3500 godina. Na ovoj ukrašenoj zdeli kiparskog porekla nalazila su se ispisana slova. U nedavnom članku u časopisu Antiquity, istraživač Feleksi Hoflmajer (Felexi Hoflmayer) je analizirao tekst i sugerisao da je to najstariji alfabet koji je do sada otkriven u Izraelu. Prema studiji, Lahiški ostrakon datira iz sredine 15. veku pre Hrista., na osnovu stratigrafije i otkriven je u velikoj zgradi koja je nekada bila deo utvrđenja iz kasnog bronzanog doba u Lahišu. Reči na ostrakonu se teško mogu dešifrovati jer je tekst kratak, nepotpun, a nejasan je i pravac čitanja.

Ipak, istraživači pozdravljaju ovo otkriće kao važan korak u popunjavanju praznine u istoriji alfabetskog pisma između najranijih natpisa na Sinaju i kasnijih tekstova Hanana. Neki od najranijih alfabetskih natpisa potiču iz Serabit el-Kadima, drevnog egipatskog rudnika tirkizne boje na južnom Sinaju, a verovatno su ih napisali semitski robovi iz Egipta još u 19. veku pre Hrista. Dr Dag Petrović (Dr. Doug Petrovich) sa Biblijskog seminara (The Bible Seminary) proučavao je natpise iz Serabit el-Khadima i veruje da je jezik koji je pisan najstarijim alfabetskim pismom zapravo jevrejski. Buduće proučavanje Lahiškog ostrakona će nam pomoći da razumemo razvoj najranijeg pisma alfabeta i može dovesti do razumevanja jezika iza njega. Izvor vesti

2. Druga drevna sinagoga otkrivena u Magdali (dec. 2021.)

Proširenje autoputa u blizini drevnog galilejskog grada Magdale (savr. Migdal) dovelo je do otkrića drevne sinagoge. Ovo je druga sinagoga koja datira iz perioda Drugog hrama koja je otkrivena u Magdali. Prva sinagoga otkrivena je 2009. god. i bila je veća i ukrašenija od nedavno otkrivene strukture. Novopronađena sinagoga ima glavnu salu sa dve bočne prostorije i izgrađena je od vulkanskog bazalta i krečnjaka. Šest stubova je držalo krov. Zidovi su bili malterisani, a na njima se još uvek nalaze tragovi slika. Mala prostorija na južnom kraju glavnog hodnika imala je policu koja je možda korišćena za čuvanje svitaka Tore.

Struktura je datirana na bazi stakla,, grnčarije i novčića koji su otkriveni u njoj. Dve sinagoge Magdale bile su udaljene manje od 200m jedna od druge: prva je bila u industrijskoj zoni, druga u stambenoj ulici. Ovo je prvi put da su u istom gradu otkrivene dve drevne sinagoge iz perioda Drugog hrama. Dina Avšalom-Gorni, kodirektor iskopavanja, citira se kako kaže: “Što više proučavamo ovaj put, sve više shvatamo da su sinagoge bile veoma česte. Ovo otkriće potvrđuje biblijski opis Isusove službe.” Izvor vesti

1. Biblijsko ime Jerovaal pronađeno na ulomku grnčarije iz vremena sudija (jul 2021.)

Ostrakon (ulomak grnčarije sa natpisom) koji nosi ime Jerovaal, otkriven je u Khirbat er-Ra’i, koji se nalazi u blizini drevnog grada Lahiša. Jerovaal (Neka se Vaal bori protiv njega) je nadimak koji je Gideon dobio nakon što je uništio Vaalov oltar (Sud 6:32). Ostrakon datira iz 12-11. veku pre Hrista. (tj. u vreme sudija) na osnovu tipologije i radiokarbonskog datiranja iz organskih uzoraka uzetih iz istog arheološkog sloja u kojem je pronađen.

Ime Jerovaal se koristi samo za Gideona u Bibliji, i ovo je prvo njegovo otkriće u arheološkom kontekstu. Zbog jedinstvenosti i retkosti imena, neki naučnici veruju da je ovo referenca na Gideona. Drugi su pozvali na oprez, napominjući da je nemoguće sa sigurnošću znati da li se ovaj natpis odnosi na biblijskog sudiju bez više informacija (tj. imena oca, titule ili epitet). Bez obzira na to, ovo otkriće je značajno po tome što potvrđuje da je ime Jerovaal korišćeno u vreme koje Biblija opisuje. Izvor vesti